INSTRUKCJA KORZYSTANIA Z PRZEGLĄDARKI

Strona główna

Internetowa baza Rozariusze z polskimi glosami opatrzona jest wyszukiwarkami różnego typu danych. Na stronie głównej przeglądarki umieszczono skróty do trzech podstawowych wyszukiwarek: Hasła, Glosy, Konkordancja. Wyszukiwarki te umiejscowione są dodatkowo na odpowiednich podstronach, gdzie oprócz powtórzonej wyszukiwarki prostej (takiej jak na stronie głównej) znajdują się rozbudowane wyszukiwarki zaawansowane. Ponadto na stronie głównej, po naciśnięciu lewej strzałki, wyświetlają się informacje o tytule, finansowaniu, kierowniku, wykonawcach projektu oraz czasie jego realizacji. Po naciśnięciu prawej strzałki pojawia się krótki opis projektu. Oprócz tego na górze strony znajduje się pasek nawigacji zawierający cztery zakładki: Słownik, Konkordancja, Źródła, O projekcie odsyłające do odpowiednich podstron.

Strona główna – okno Hasła
Pierwsze okno na stronie głównej Hasła służy do wyszukiwania haseł słownikowych bazy, np. gdy użytkownik wpisze wyraz Taczka (bez względu na wielkość liter: taczka / TACZKA) zostanie automatycznie przeniesiony do podstrony Lista haseł. Jeżeli wyszukiwany wyraz znajduje się w bazie danych, to pojawi się on u dołu strony podświetlony na bordowo z przypisaną do niego w nawiasie informacją gramatyczną, jaką stanowi część mowy, a w niektórych wypadkach z dodatkową informacją: hasło w opracowaniu. W tym wypadku Taczka (rzeczownik). Ponadto poniżej hasła znajduje się informacja o liczbie znalezionych rekordów – w tym wypadku 1. Gdy poszukiwanego wyrazu nie ma w bazie danych, to na dole strony pojawi się informacja: liczba znalezionych wyników wyszukiwania: 0.

Jeżeli użytkownik nie wie, jaką postać hasła należy wpisać, aby odnaleźć odpowiedni wyraz w bazie danych (np. z uwagi na funkcjonujące w staropolszczyźnie warianty fonetyczne), wtedy może wpisać początkowe litery wyszukiwanego wyrazu, np. Pog. Wyszukiwarka ponownie odeśle użytkownika do podstrony Lista haseł, na której pojawią się wszystkie wyrazy rozpoczynające się od Pog. W tym wypadku: Poganin, Poganka, Pogańbić cf. Pohańbić, Pogłowie, Pogorszyć, Pogrzeb, Pogrześć, Pogwizdać.



Strona główna – okno Glosy
Drugie okno Glosy służy do wyszukiwania polskich glos zapisanych w transliteracji, np. gdy użytkownik wpisze wyraz brat zostanie automatycznie przeniesiony do podstrony Lista glos. Na podstronie zostaną wyświetlone wyniki wyszukiwania wszystkich wyrazów rozpoczynających się na połączenie literowe brat. W tym wypadku: brat, brath, brathek. Gdy w bazie brak jest poszukiwanych połączeń literowych, wtedy pojawia się informacja: liczba znalezionych rekordów: 0

Strona główna – okno Konkordancja
Trzecie okno Konkordancja służy do wyszukiwania łacińskich haseł słownikowych, do których zostały dopisane polskie glosy. Użytkownik może wpisać poszukiwane hasło łacińskie, np. Scriba lub zapisać tylko początek łacińskiego wyrazu Scri i zostanie przeniesiony do podstrony Konkordancja. Na podstronie zostaną wyświetlone wyniki wyszukiwania wszystkich haseł łacińskich rozpoczynających się na połączenie literowe Scriba – w tym wypadku Scriba, Scribatus wraz z odpowiadającymi im hasłami polskimi – w tym wypadku Mistrz, Nauczyć, Pisarz, W, Zakon, Pisarstwo.

Strona główna – Pasek nawigacji
W prawej górnej części okna strony głównej, na pasku nawigacji, umieszczone są zakładki: Słownik, Konkordancja, Źródła oraz O projekcie. Zakładka Słownik posiada dwie podzakładki: Lista haseł oraz Lista glos, zakładka Źródła – siedemnaście (każda podzakładka odsyła do konkretnego źródła), a zakładka O projekcie – dziewięć: Wprowadzenie, Cel i przedmiot badań, "Rozariusz" a "wokabularz", Opis badań, Publikacje związane z projektem, Internetowa baza danych, Jak korzystać ze strony, Bibliografia, Kontakt.

Zakładka Słownik - Lista haseł

Po przejściu do podstrony Lista haseł użytkownik uzyskuje widok podstawowego okna wyszukiwania z bordowym przyciskiem po jego prawej stronie, który odsyła do wyszukiwarki zaawansowanej. Poniżej okna wyszukiwania zamieszczony jest alfabetyczny pasek nawigacji, odsyłający użytkownika do haseł słownikowych na określoną literę. W jego prawej części znajdują się dwa przyciski: Wszystkie oraz A tergo.

Kliknięcie Wszystkie powoduje pojawienie się kompletnej listy haseł słownikowych w układzie alfabetycznym, kliknięcie A tergo powoduje zmianę układu wyświetlania kolejności haseł słownikowych na a tergo. Gdyby użytkownik chciał powrócić do poprzedniego (alfabetycznego) układu haseł, w miejscu wcześniejszego przycisku A tergo pojawia się przycisk A fronte, który pozwala powrócić do widoku podstawowego.

Wyszukiwarka zaawansowana posiada trzy okna standardowego wyszukiwania: Hasło zaczyna się od, Hasło zawiera, Hasło kończy się na oraz sześć dodatkowych kryteriów umożliwiających zawężenie zbioru przeszukiwanych danych. Są to w kolejności występowania na stronie w układzie pionowym: Stan opracowania, Części mowy, Zapożyczenie, Tylko formy poświadczone, Datowanie, Źródło. Powyższe kryteria zaprojektowane są albo w formie przycisków do ręcznego odznaczania przez kliknięcie, albo w postaci rozwijanych list jedno- bądź wielokrotnego wyboru.

Przykładowo kryterium Stan opracowania posiada przycisk umożliwiający wyszukanie gotowych haseł, haseł w opracowaniu albo obu z nich. Kryterium Zapożyczenie posiada natomiast okno z rozwijaną listą, na której znajdują się do wyboru: białorutenizm, bohemizm, germanizm, latynizm, lituanizm, orientalizm, rutenizm. Kryterium Datowanie zaprojektowano w formie rozwijalnej listy wielokrotnego wyboru, co umożliwia zawężenie wyszukiwania haseł słownikowych do zbioru wyrazów datowanych, np. na 1463 r. Na dole strony znajduje się: przycisk Wyszukaj oraz odsyłacz powrotny do wyszukiwarki prostej.

Uwaga: standardowe okno Hasło zawiera umożliwia odnalezienie haseł „nieodczytanych”, opatrzonych znakiem wykrzyknika. Po wpisaniu w oknie Hasło zawiera ! pojawia się lista takich wyrazów, np.: !Brucfa, !Bzedze, !Czerb.



Kryteria wyszukiwania – Stan opracowania
Jeżeli wpiszemy w pierwsze okno (Hasło zaczyna się od) połączenie literowe Pod i w kryterium wyszukiwania Stan opracowania zawęzimy do pierwszego elementu Hasła gotowe, otrzymamy ograniczoną do 28 wyrazów listę polskich haseł znajdujących się w bazie danych. Odznaczenie obu elementów, czyli Hasła gotowe oraz Hasła w opracowaniu, poszerzy tę listę do 57 wyrazów. Oczywiście dane te będą się zmieniać wraz z kolejnymi etapami prac, jednakże kryterium to pozwala wydzielić z bazy danych opracowane już hasła.

Kryteria wyszukiwania – Części mowy
Kryterium to jest rozwijaną listą części mowy. Użytkownik może ręcznie wybrać tę część mowy, która go interesuje, np. po wpisaniu w pierwsze okno (Hasło zaczyna się od) połączenia literowego Pod i ograniczeniu wyszukiwania w kryterium Części mowy wyłącznie do grupy czasowników, otrzyma listę 12 polskich haseł znajdujących się w bazie danych.

Kryteria wyszukiwania – Zapożyczenie
Kryterium to jest rozwijaną listą zapożyczeń, na której znajdują się do wyboru: białorutenizm, bohemizm, germanizm, latynizm, lituanizm, orientalizm, rutenizm. Odznaczenie któregokolwiek z nich i kliknięcie Wyszukaj powoduje wyselekcjonowanie z bazy danych wszystkich wyrazów zakwalifikowanych jako zapożyczenie z wybranego języka.

Kryteria wyszukiwania – Tylko formy poświadczone
Kryterium to zaopatrzone jest w jeden przełącznik tylko poświadczone, który w wersji podstawowej jest nieaktywny. W takim wypadku wyszukiwanie haseł słownikowych rozszerzone jest do postaci potwierdzonych oraz do postaci fonetycznych niepoświadczonych w materiale źródłowym, które w bazie danych ujęte są w nawias (), np. postać niepoświadczona (Margrabia) – postać poświadczona Markrabia, postać niepoświadczona (Szeroko) – postać poświadczona Szyroko. Po odznaczeniu przez użytkownika kryterium tylko poświadczone zakres wyszukiwania haseł słownikowych ograniczony zostanie tylko do tych postaci haseł, które zostały odnalezione w badanym materiale.

Kryteria wyszukiwania – Datowanie
Kryterium to zawiera wyselekcjonowaną listę dat odpowiadającą chronologizacji glos znajdujących się w bazie danych. Na liście oprócz dat rocznych znajdują się datacje przybliżone, np. XV p. post. (druga połowa XV w.), XV ex. (koniec XV w.), ca 1500 (około 1500 r.), XVI in. (początek XVI w.), XVI (XVI w.). Oprócz tego na liście znalazły się dwa dodatkowe okna: brak oraz zaznacz wszystkie.

Pierwsze, brak umożliwia wyselekcjonowanie tych haseł słownikowych, do których poświadczenia nie zostały ujednoznacznione chronologicznie, tzn. nie udało się ustalić, z którego roku pochodzi zapis. Drugie, zaznacz wszystkie pozwala odznaczyć wszystkie pozostałe okna jednym kliknięciem.

Kryteria wyszukiwania – Źródło
Kryterium to zawiera listę skrótów źródeł wykorzystanych w projekcie, z których zaczerpnięto do bazy polski materiał językowy. Skróty i nazwy źródeł są umowne, a szczegółowy ich opis znajduje się w osobnej zakładce Źródła. Po odznaczeniu przez użytkownika okna znajdującego się przy danym źródle wyszukiwanie zostanie zawężone do zbioru haseł słownikowych przypisanych do danego rękopisu.

Uwaga: łączenie dwóch przypadkowych kryteriów niepowiązanych ze sobą, np. Datowanie 1440 oraz Źródło RozKap, powoduje rozszerzenie zakresu wyszukiwania, a nie jego zawężenie, ponieważ do każdego poświadczenia wyrazowego przypisana jest określona data, która wiąże się bezpośrednio ze źródłem, np. rękopis zawierający RozKap datowany jest na 1450 r., a zapisane w nim glosy na 1450 r. oraz XV p. post. (co szczegółowo opisane jest w zakładce Źródła). Jeżeli użytkownik połączy RozKap oraz datę 1440, to lista haseł słownikowych nie będzie odpowiadać wyrazom odnalezionym wyłącznie w RozKap, ale w RozKap oraz w RozPaul, który datowany jest właśnie na 1440 r.

Zakładka Słownik - Lista glos

Po przejściu do podstrony Lista glos użytkownik uzyskuje widok podstawowego okna wyszukiwania z bordowym przyciskiem po jego prawej stronie, który odsyła do wyszukiwarki zaawansowanej.

Poniżej okna wyszukiwania zamieszczony jest alfabetyczny pasek nawigacji odsyłający użytkownika do listy polskich glos na określoną literę. W jego prawej części znajduje się przycisk: Wszystkie. Kliknięcie go powoduje powrót do listy wszystkich glos notowanych w bazie danych w układzie alfabetycznym, co może być przydatne, gdy użytkownik wcześniej przeglądał glosy na określoną literę.

Poniżej alfabetycznego paska nawigacji zamieszczona jest lista polskich glos wraz z przypisanym do każdej glosy aktywnym odsyłaczem. Odsyłacz zawiera datację oraz lokalizację polskiej glosy w określonym źródle, np. acz ca 1500 WokLub 87r, co należy rozumieć, że polską glosę acz zapisano około 1500 roku w Wokabularzu lubińskim na karcie 87 recto. Po kliknięciu w aktywny odsyłacz użytkownik odsyłany jest do karty poświadczenia zawierającej szczegółowe informacje na temat danej glosy.



Karta poświadczenia zawiera łaciński kontekst tekstowy, w którym występuje polska glosa, komentarz paleograficzny, opis gramatyczny, dodatkowe uwagi oraz opis bibliograficzny. Karta poświadczenia zawiera również transliterowaną i transkrybowaną formę zapisu polskiej glosy oraz łacińską podstawę glosowania.



Wyszukiwarka zaawansowana posiada trzy okna standardowego wyszukiwania: Glosa zaczyna się od, Glosa zawiera, Glosa kończy się na oraz trzy dodatkowe kryteria umożliwiające zawężenie zbioru przeszukiwanych danych. Są to w kolejności występowania na stronie w układzie pionowym: Zapis z *, Datowanie, Źródło. Powyższe kryteria zaprojektowane są albo w formie przycisków do ręcznego odznaczania przez kliknięcie, albo w postaci rozwijanych list jedno- bądź wielokrotnego wyboru

Kryteria wyszukiwania – Zapis z *
Kryterium to umożliwia odnalezienie glos oznaczonych symbolem *, tzn. po kliknięciu przez użytkownika przycisku z przełącznikiem przy tym kryterium i wciśnięciu przycisku Wyszukaj na dole strony pojawi się alfabetyczna lista polskich glos: *barthodzye, *bobrz, *brachan itd. Symbolem gwiazdki opatrzone są te polskie glosy, których pisownia jest niepewna lub błędna. * jest odpowiednikiem powszechnie stosowanego sic!. Objaśnienie przyczyny wstawienia gwiazdki przed polską glosą znajduje się na karcie poświadczenia w komentarzu paleograficznym, do którego użytkownik może dotrzeć przez kliknięcie aktywnego odsyłacza znajdującego się przy każdej glosie umieszczonej na wyodrębnionej liście.



Kryteria wyszukiwania – Datowanie
Kryterium to zawiera wyselekcjonowaną listę dat odpowiadającą datacji polskich glos znajdujących się w bazie danych. Na liście oprócz dat rocznych znajdują się datacje przybliżone, np. XV p. post. (druga połowa XV w.), XV ex. (koniec XV w.), ca 1500 (około 1500 r.), XVI in.(początek XVI w.), XVI (XVI w.). Oprócz tego na liście znalazły się dwa dodatkowe okna: brak oraz zaznacz wszystkie.

Kliknięcie brak umożliwia wyselekcjonowanie tych polskich glos, których nie udało się ujednoznacznić chronologicznie, tzn. nie udało się ustalić, w którym roku je zapisano. Opcja zaznacz wszystkie pozwala zaznaczyć wszystkie okna.

Kryteria wyszukiwania – Źródło
Kryterium to zawiera listę skrótów źródeł wykorzystanych w projekcie. Skróty i nazwy źródeł są umowne, a szczegółowy ich opis znajduje się w osobnej zakładce Źródła. Po zaznaczeniu przez użytkownika źródła znajdującego się na rozwijalnej liście wielokrotnego wyboru wyszukiwanie zostanie zawężone do zbioru polskich glos pochodzących z danego rękopisu.

Zakładka Konkordancja

Po przejściu do podstrony Konkordancja użytkownik uzyskuje widok podstawowego okna wyszukiwania z bordowym przyciskiem po jego prawej stronie, który odsyła do wyszukiwarki zaawansowanej.

Poniżej okna wyszukiwania znajduje się alfabetyczny pasek nawigacji, odsyłający użytkownika do łacińskich haseł na określoną literę. W jego prawej części znajduje się przycisk Wszystkie. Kliknięcie go powoduje powrót do listy wszystkich łacińskich haseł wyróżnionych w bazie danych w układzie alfabetycznym, co może być przydatne, gdy użytkownik wcześniej przeglądał łacińskie hasła na określoną literę.

Poniżej alfabetycznego paska nawigacji znajduje się lista łacińskich haseł w układzie alfabetycznym. Każde łacińskie hasło opatrzone jest informacją o liczbie cytatów notowanych w bazie danych oraz przypisanym do niego hasłem polskim, np. Hasło łacińskie: Abdomen, Liczba cytatów: 1, Hasło polskie: Sadło. Zarówno łacińskie hasło, jak i hasło polskie są aktywnymi odnośnikami.



Po kliknięciu wybranego łacińskiego hasła, np. Abdomen, użytkownik jest odsyłany do karty poświadczenia łacińskiego hasła, która identyfikuje miejsce zapisu tego hasła w określonym źródle oraz przytacza kontekst, w którym występuje łaciński wyraz.



Po kliknięciu polskiego odpowiednika łacińskiego hasła Abdomen, w tym wypadku hasła Sadło, użytkownik jest przenoszony do opisywanej już wcześniej karty poświadczenia polskiego wyrazu. Karta zawiera łaciński kontekst tekstowy, w którym występuje polska glosa, komentarz paleograficzny, opis gramatyczny, dodatkowe uwagi oraz opis bibliograficzny. Karta poświadczenia zawiera również transliterowaną i transkrybowaną formę zapisu polskiej glosy oraz łacińską podstawę glosowania.

W wypadku gdy liczba cytatów jest większa niż 1, możliwe jest pojawienie się na liście polskich haseł po prawej stronie okna jednego lub większej liczby polskich odpowiedników leksykalnych, np. Hasło łacińskie: Abligurio, Liczba cytatów: 5, Hasło polskie: Polizacz; Hasło łacińskie: Abolere, Liczba cytatów: 3, Hasło polskie: Zetrzeć, Zgładzić, Zmazać.



W pierwszym przykładzie, po kliknięciu odsyłacza Abligurio, użytkownik zostaje przekierowany do karty poświadczenia łacińskiego hasła, na której widnieje informacja, że hasło to zapisane zostało w 5 różnych źródłach: RozPaul, RozKap, RozOss I, RozOss II, WokPet III. Dzięki zamieszonej na karcie równoległej przeglądarce cytowań użytkownik może porównać konteksty, w których występuje dane hasło łacińskie.

W drugim przykładzie, po kliknięciu odsyłacza Abolere, użytkownik zostaje przekierowany do karty poświadczenia łacińskiego hasła, na której widnieje informacja, że hasło Abolere zapisano wyłącznie w jednym źródle WokLub, a przypisane do niego 3 polskie odpowiedniki są w tym kontekście wobec siebie wyrazami bliskoznacznymi.

Wyszukiwarka zaawansowana posiada dwa kryteria: liczba cytatów > 1 oraz liczba cytatów = 1. Funkcje te pozwalają rozgraniczyć łacińskie hasła, które występują tylko w jednym źródle, od tych, które występują w kilku źródłach. Opcja liczba cytatów > 1 pozwala m.in. sprawdzić użytkownikowi, czy łacińskie hasło zostało opatrzone jedną (taką samą) polską glosą w wielu rękopisach, czy też może przy łacińskim wyrazie zapisano kilka polskich odpowiedników.

Zakładka Źródła

W zakładce Źródła znajduje się 17 odnośników do opisu źródeł wykorzystanych w projekcie. Są to w kolejności: Rozariusz kapitulny (RozKap), Rozariusz Ossolińskich I (RozOss I), Rozariusz Ossolińskich II (RozOss II), Rozariusz Ossolińskich III (RozOss III), Rozariusz pauliński (RozPaul), Wokabularz jagielloński (WokJag), Wokabularz lubiński (WokLub), Wokabularz petersburski I (WokPet I), Wokabularz petersburski II (WokPet II), Wokabularz petersburski III (WokPet III), Wokabularz petersburski IV (WokPet IV), Wokabularz petersburski V (WokPet V), Wokabularz petersburski VI (WokPet VI), Wokabularz petersburski VII (WokPet VII), Wokabularz petersburski VIII (WokPet VIII), Wokabularz petersburski IX (WokPet IX), Wokabularz Raczyńskich (WokRacz).

W poszczególnych zakładkach podano informacje na temat poszczególnych źródeł analizowanych w projekcie, np. Rozariusz Ossolińskich III (RozOss III):